‘Feministe avant la lettre’

Onderzoeksjournalist Michiel Willems (Mich) bereidt een artikel voor over de Vlaamse 17^e -eeuwse mystica Antoinette de Bourignon, die in Nederland overleden is. Dit onderzoek brengt hem in het Friese Franeker, waar hij in het museum Martena kennis maakt met de eveneens 17^e -eeuwse historische figuur Anna Maria Van Schurman. Deze blijft hem fascineren en wel in die mate dat zijn onderzoek zich verder op haar toespitst. Anna Maria Van Schurman (1607 – 1678) was de kleindochter van een in de 16^e eeuw naar Duitsland uitgeweken Antwerpse protestant. De familie komt uiteindelijk in Nederland terecht en vestigt zich in Utrecht. Anna Maria Van Schurman was hoogbegaafd en sprak en schreef naast Latijn en Grieks, o.a. ook Hebreeuws en Arabisch. Zij schreef poëzie en traktaten, tekende en schilderde en onderhield contacten met geleerden zoals Constantijn Huygens en René Descartes. In die periode schreef zij haar ‘Verhandeling over de aanleg van vrouwen voor de wetenschap’ en werd onder bescherming van Hugo de Groot (Grotius) als eerste vrouw toegelaten om de lessen aan de Universiteit van Utrecht te volgen, zij het door een gordijn afgeschermd van de overigens mannelijke studenten. Ingevolge haar belofte van kuisheid aan het sterfbed van haar vader bleef Anna Maria Van Schurman ongehuwd en in de perikelen van het ‘meest devote’ protestantisme (‘de preciezen’) in die periode schoof zij meer en meer op naar een streng orthodoxe vorm van godsdienstbeleving die haar laat breken met Hugo de Groot en sluit zij aan bij een soort sekte onder leiding van Jean de Labadie (de ‘labadisten’), waarbij zij een prominente rol zal spelen.
Het is een verdienste van de auteur om deze destijds illustere, maar enigszins vergeten historische figuur aan een ruimer publiek opnieuw bekend te maken middels een vlot leesbare, erg genietbare roman, waarin historische feitelijke informatie en ontspanningsmomenten zich afwisselen. Bernard Vandeginste (Kortrijk, 1943) publiceerde eerder over (kerk)historische onderwerpen en kon als geboren Vlaming, maar reeds geruime tijd in Nederland wonend, met enige afstand de godsdienstperikelen van de 16^e en 17^e eeuw beschouwen en brengt de geest en cultuur van de intellectuele elite uit de Gouden Eeuw beeldend naar voor. De auteur laat onderzoeker Mich en zijn kompanen ook peilen naar de psychologie van Anna Maria Van Schurman, waarbij ook de interpretatie van andere auteurs over haar aan bod komen. Hij legt dit mooi in de mond van zijn hoofdpersonage Mich: “ik moet nog veel lezen over deze jongedame die gegroeid is van een onbekende kleuter tot iemand die in de kijker liep van dichters en kunstenaars. Hoe is dit gegaan? Welke mannen of vrouwen hebben daarbij een rol gepeeld? Ze moet in elk geval opgevallen zijn in de aristocratische milieus en de kunstwereld. Ze moet slim tot zelfs superbegaafd geweest zijn en over een grote wilskracht beschikt hebben. Ik zal eerst maar eens kijken naar dat kunstenaars- en geleerdenwereldje uit die tijd.” (p.60-61) Stap voor stap brengt de roman een antwoord op deze vragen. Hoewel de auteur in het verhaal de werken vermeldt die het hoofdpersonage helpen bij zijn onderzoek, alsook de plaatsen weergeeft waar teksten en afbeeldingen van Anna Maria Van Schurman terug te vinden zijn, is het jammer dat een overzichtelijke lijst van de geraadpleegde literatuur, verwijzingen naar het internet en relevante locaties niet opgenomen is. Dit zou handig geweest zijn voor de lezer die meer wil weten, iets wil bezoeken of verder wil lezen over deze ‘feministe avant la lettre’ Anna Maria Van Schurman.